जेन जेड (Generation Z, सन् १९९७–२०१२ का बीच जन्मिएका युवा) आन्दोलन विश्वव्यापी रूपमा युवा पुस्ताको असन्तुष्टिको प्रतीक बनेको छ। नेपालमा वि.स. २०८२ भदौ २३र २४ गते भएको यो आन्दोलन विशेष रूपमा सामाजिक सञ्जाल माथिको प्रतिबन्धबाट सुरु भएर भ्रष्टाचार, असमानता र बेरोजगारी विरुद्धको व्यापक विद्रोहमा परिणत भयो। यो आन्दोलनले नेपालको राजनीतिक परिदृश्यलाई हल्लाइ दियो, जसले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि युवा सक्रियताको नयाँ लहरलाई प्रेरित गरेको छ। तल यसको प्रभाव, अन्य देशहरूको व्यवस्थापन, राजनीतिक सुधार र भविष्यको सम्भावनालाई विश्लेषण गर्दैछु।

आन्दोलनको प्रभाव

नेपालको जेन जेड आन्दोलनले ४८ घण्टा भित्रै सरकारलाई ढालिदियो, जसलाई दक्षिण एसियाली इतिहासको एक अभूतपूर्व घटना मानिन्छ। यसले सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक क्षेत्रमा गहिरो प्रभाव पार्‍यो ।

राजनीतिक प्रभाव: प्रधानमन्त्री के.पी. शर्मा ओलीको सरकार ढल्यो, संसद् विघटन भयो र पूर्व प्रधान न्यायाधीश सुशीला कार्कीको नेतृत्वमा अन्तरिम सरकार गठन भयो। यो नेपालको पहिलो महिला प्रधानमन्त्रीको उदय थियो, जसलाई युवाहरूले भ्रष्टाचारमुक्त नेतृत्वको प्रतीक मानेका छन्। आन्दोलनले १७ वर्षमा १४ सरकारहरूको अस्थिरता माथि प्रश्न उठायो, जसले युवाहरूलाई राजनीतिक प्रक्रियामा प्रत्यक्ष सहभागी बनायो।

 सामाजिक प्रभाव: युवाहरूले “नेपो किड्स” (राजनीतिक नेताहरूका सन्तानहरूको विलासिताविरुद्ध) अभियान चलाए, जसले सामाजिक असमानतालाई उजागर गर्‍यो। नेपालको औसत वार्षिक आय १,४०० डलर हुँदा एलीटहरूको युरोपेली यात्रा र ब्रान्डेड सामानको प्रदर्शनले युवा वर्गमा रिस बढायो।

आन्दोलनमा सहभागीहरूको मध्य आयु २५ वर्ष थियो, जसले नेपालको जनसङ्ख्या संरचनालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। यसले सामाजिक सञ्जालको शक्ति देखायो, तर हिंसामा परिणत हुँदा ७४ जनाको ज्यान गयो र धेरैको संख्यामा घाइते भए।

आर्थिक प्रभाव: पर्यटन क्षेत्रमा ठूलो क्षति भयो; देशभर रहेका भाटभटेनी, पोखराको लेजसाइड क्षेत्रका होटलहरू जलाइयो, जसले भारत-नेपाल सीमावर्ती व्यापारलाई प्रभावित पार्‍यो। अनुमानित क्षति नेपालको वार्षिक जीडीपीको आधा (२१ अर्ब डलर) पुग्यो र लगानी कर्ताहरु असुरक्षित हुन पुग्नुका साथै अन्तराष्ट्रिय लगानी कर्ताको बिश्वास समेत गुमायाे ।

यसले युवा बेरोजगारी (२०.८%) लाई थप उजागर गर्‍यो, जसले विप्रेषणमा निर्भर अर्थतन्त्रलाई चुनौती दियो । प्रभावको क्षेत्र मुख्य परिणाम सरकार परिवर्तन, अन्तरिम नेतृत्वमा शुशिला कार्कीको नियुक्त गरियो ।

अन्य मुलुकहरूमा जेन जेड आन्दोलनको व्यवस्थापनजेन जेड आन्दोलन दक्षिण एसिया र अफ्रिकि मुलुकहरुमा फैलिएको छ, जसमा सरकारहरूले दमन, वार्ता वा सुधारको मिश्रित रणनीति अपनाएका छन्। नेपालको आन्दोलनलाई श्रीलङ्का, बाङ्गलादेश र केन्याकाे आन्दोलनले प्रेरित गर्‍यो, तर  व्यवस्थापनमा भिन्नता देखिएको छ ।

श्रीलङ्का (२०२२, अरगलाया आन्दोलन): आर्थिक संकटविरुद्ध युवा विद्रोहले राष्ट्रपति गोताबाया राजापक्षालाई भाग्न बाध्य बनायो। सेना र प्रहरीले सुरुमा दमन गरे, तर अन्ततः अन्तरिम सरकार गठन गरेर स्थिरता कायम गरे। यसले तत्काल सुधार ल्यायो, तर दीर्घकालीन राजनीतिक अस्थिरता कायम छ।

बाङ्गलादेश (२०२४): छात्र आन्दोलनले प्रधानमन्त्री शेख हसिनालाई हटायो। सेनाले राजनीतिक शून्यता भरेर अन्तरिम सरकार गठन गर्‍यो, तर हिंसाले ३०० भन्दा बढीको ज्यान लियो। व्यवस्थापनमा सेनाको भूमिका प्रमुख रह्यो, जसले लोकतन्त्रलाई जोखिममा पार्‍यो।

केन्या (२०२४–२०२५, फाइनान्स बिल विरोध): युवाहरूले कर सुधारविरुद्ध प्रदर्शन गरे। सरकारले सुरुमा गोली चलायो, तर अन्तरिम सुधार प्रतिबद्धता गरेर आन्दोलन रोक्ने प्रयास गर्‍यो। युवा समूहहरूले डिस्कर्ड र इन्स्टाग्राममार्फत संगठित भए। इन्डोनेसियामा भ्रष्टाचारविरुद्ध प्रदर्शनमा प्रहरीले हिंसा रोक्ने प्रयास गर्‍यो, तर भाइरल भिडियोहरूले थप युवालाई आकर्षित गर्‍यो। मोरक्कोमा स्वास्थ्य र शिक्षा बजेटको मागमा युवाहरूले टिकटकमार्फत प्रदर्शन गरे, जसमा सरकारले मन्त्री फेरेर व्यवस्थापन गर्‍यो।

म्यागास्करमा ऊर्जा संकटविरुद्धको आन्दोलनमा सरकार फेरियो, तर हिंसा जारी छ।

यी उदाहरणहरूबाट सिक्न सकिन्छ कि दमनले आन्दोलनलाई बढावा दिन्छ, तर बार्ता र संवाद, सहकार्य, सहमति, एकता र मेलमिलावले स्थिरताकाे वातावरण निर्माण गर्छ । नेपालमा सेनाले युवा प्रतिनिधिसँग वार्ता गरेर कार्कीलाई नियुक्ति दिनुले सफल व्यवस्थापनको मोडेल देखायो।

राजनीतिक सुधार

जेन जेड आन्दोलनले राजनीतिक सुधारको मागलाई केन्द्रमा ल्याएको छ, जसले पारदर्शिता, जवाफदेहिता र युवा समावेशीकरणलाई जोड दिएको छ ।

 नेपालमा: आन्दोलनले भ्रष्टाचारविरुद्ध कानुनी सुधारको माग गर्‍यो, जसमा राजनीतिक दलहरूबाट स्वतन्त्र नेतृत्व र योग्यतामा आधारित नियुक्तिको जोड दिइयो। अन्तरिम सरकारले चुनावी सुधार र युवा प्रतिनिधित्वको प्रतिबद्धता गरेको छ। यसले नेपालको संविधानलाई व्यावहारिक बनाउने बहस सुरु गरेको छ।

अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भ: बाङ्गलादेशमा पुलिस सुधार भयो, श्रीलङ्कामा आर्थिक नीति परिवर्तन। जेन जेडले जलवायु, नस्लीय न्याय र शिक्षा सुधारमा जोड दिएको छ। अमेरिकामा ब्ल्याक लाइभ्स म्याटरले पुलिस सुधार कानुन ल्यायो, जबकि इन्डोनेसियामा भ्रष्टाचारविरुद्ध डिजिटल अभियानले नीति परिवर्तन गर्‍यो। यी सुधारहरू युवा सक्रियताबाट प्रेरित छन्, तर दीर्घकालीन सफलताका लागि संस्थागत परिवर्तन आवश्यक छ। जेन जेडले “सुधार होइन, प्रणालीगत परिवर्तन” को माग गर्दैछ।

भविष्यको बाटो जेन जेड आन्दोलनको भविष्य आशावादी छ, तर चुनौतीपूर्ण पनि। यो पुस्ताले डिजिटल सक्रियताबाट शारीरिक प्रदर्शन सम्मको संयोजनले विश्वव्यापी परिवर्तन ल्याउने सम्भावना बोकेको छ।

सम्भावनाहरू:  सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरेर प्रभावकारी अभियान चलाउन सक्छन्। नेपालमा निर्वाचन फागुन २१ गते हुने  भएकाले युवाहरु नेतृत्वमा उभिन सक्छ। क्षेत्रीय रूपमा, यो आन्दोलनले दक्षिण एसियामा “युवा क्रान्ति” को लहर ल्याउन सक्छ। जलवायु र असमानता विरुद्धको संघर्षमा ६४% जेन जेड सक्रिय छन्। भविष्यमा, युवाहरूले दिगो रणनीति अपनाएर राजनीतिक प्रक्रियामा स्थायी स्थान बनाउनुपर्छ। समग्रमा, नेपालको जेन जेड आन्दोलनले युवा शक्तिको प्रमाण दियो। यसले राजनीतिक सुधारको ढोका खोलेको छ, तर सफलताका लागि युवा, सरकार र समाजको सहकार्य आवश्यक छ। यो आन्दोलनले भविष्यलाई आकार दिने आधार तयार गरेको छ – एक पारदर्शी, समावेशी र न्यायपूर्ण विश्वको।